Da hollendertida inntok Stornaustet

- På skulen lærte vi mykje om kongar og krigar, starta han. 

- Men lite om kva folk streva med og fekk til. Som i storhetstida på 1600-talet med trelastindustri og omfattande eksport.

Grundighet

Med sedvanleg grundighet og gode bilete la Einar fram historia. Før dei vassdrivne oppgangssagene kom på 1500-talet, vart plank og bord laga ved at dei kløyvde tømmeret med øks og blegg. Slik er det imponerande å sjå kva finhoggen material vikingane bygde skipa sine av!

Boom på 1600-talet

Etter 1600 vart det bygd oppgangssager i små og større vassdrag i bygdene våre. Utlandet hadde bruk for material, og særleg hollandske firma spesialiserte seg på transport av trelast – både til heimlandet og til andre land. Spesialbygde seglskuter gjesta hamner også på Nordmøre. Mang ein fløyt («fluit») og andre tømmerskuter var jamt å sjå i fjordane våre. Eksporten gav betydelege inntekter til sageigarane.

Teknologi og ekspansjon

Einar viste på lerretet korleis oppgangssaga virka – med at vassdrivne hjul skuva sagbladet opp og ned og skuva tømmeret fram. På karta hans over sagbruka i bygdene såg vi ei rivande utvikling: I 1619 hadde Nordmøre 32 oppgangssager. I 1647 var talet meir enn tredobla – til 104. Alle bygder hadde ei eller fleire.

Kulturarv

Sjøl om storpolitiske inngrep etter kvart minska hollenderane sitt hegemoni i trelasthandelen, har vi enno mange kulturlevningar – ikkje minst språkleg – frå nederlandsk og nedertysk etter denne tida. Eksempel: Ikkje ein «døyt» - liten mynt. Å gå «fløyten» - dra med trelastskute («fluit»). Dei mange orda på be-, an- og -else. Likeså «hulter til bulter», «bestikk» og «dørk». Og har du eitt av følgjande namn, kjem det derifrå: Emma og Hans, Gunda og Hermann – forutan namnet på herverande artikkelskribent.

Historisk grunn

Og han sit og skriv dette på Sagbakken, ovafor Sagtrøa og Sagvelta med Saghølen i elva nedafor – der oppgangssaga Zetumb Saug skar plank til Holland, Frankrike og England for over 400 år sia ...