Ved eit Hyldbakkjubileum

Den 8. mai for 125 år sia vart Hans Hyldbakk fødd. Med rette blir han hugsa som den store kulturprofilen han var. Det er ikkje er lett å sette merkelapp på ei slik livsgjerning.

Kanskje er det ein smal og forminska Hyldbakk vi markedsfører i dag? På sine gamle dagar ironiserte han over tillagt orakel-status og over bruken av «Vårsøg» i alle samanhengar: - No skin det sol i alle lie, og gudsord bli det tå alt eg sie!

Husmannshistoria viktigast!

Eg spurte han ein gong om kva han rekna som det viktigaste han hadde gjort. Svaret kom kontant: - Historia om husmannsplassane!

Altså ikkje dikta – sjøl om mange fekk rettmessig status som folkeeige, mykje takka vere Henning Sommerro sine melodiar. Ikkje bøkene med eigne opplevingar. Heller ikkje den enorme bygdebokproduksjonen – der han sjølsagt også omtalar husmannsplassar. Eller den uvurderlege fotosamlinga han skapte. Men altså dei lågaste på rangstigen: Husmennene!

Eg siterer litt frå Åsskard-boka hans: - Ikkje noko tykkjest meg så stort som dette å rydje seg heim i stein og ulende og skapa ny livsvokster og bergingsvon der det ikkje fanst før. … Ikkje noko stand har lagt så mange nye provinsar til landet dei siste hundreåra som nettopp husmennene våre.

Pliktarbeid og fattigdom

Og han finn det nødvendig å forklare: For ein middels plass med to kyr og åtte-ti sauer plikta husmannsfamilen å arbeide for gardeigaren to veker i slåttonna, to dagar om våren og to om hausten, ein gjetardag i veka og å skjera eit par mæling korn.

Eldste husmannsplass i Åsskard var Omna ved Stakkneset - nemnt i 1665. Fattigdommen var stor. Vi hører at Jo Jonson frå denne plassen i 1738 vart dømt til «at miste sin Hud i Fængsel formedelst Tyveri» – han hadde vel naska eitt eller anna i «naudverge».

Utover 1700-talet vart det bygd mange husmannsplassar under gardane, men aller mest i 1800-åra. Berre i lille Åsskard var det 60 husmannsplassar i 1875.

Moment i jubileumsåret

I jubileumsåret for Hyldbakk bør vi ikkje glømme å trekkje fram det bygdehistorikaren og diktaren vår sette høgast. Vi må ikkje ikkje redusere betydninga hans til nokre (om enn aldri så gode) viser og artige Kleiva-brev.