Primalskriket og Lost in Love

Ein musikkandakt skal bèrast av meir musikk og song enn ord. På minneandakten i Rindalskyrkja allehelgendsdags-kvelden vart det to korte bolkar med forkynning. Den eine står som refleksjon over bøneropet Kyrie eleison! Og den andre, som kan hende belyser preiketeksta, spinn rundt ei songtekst frå 70-talet: I was lost in love. Men mine ord bèr lite samanlikna med bodskapen som kling med i oss når kantor Bjørn Vevang dreg oss til himmels etter øyrene, bl.a. med improvisasjon over salmen Den store hvite flokk – med trøyst og nytt himmelhåp for oss som deltok.

Kyrie som primalskrik

Skribenten Torkil Baden har både tenkt og publisert noko om dette.

Sidan primalskriking ikkje er det folk flest bedriv til kvardags, er det greit å vita kva det er: Eit høgt, følelseslada skrik. Det vera seg frå den nyfødte, som ledd i ein terapi eller eit hyl som spontan reaksjon på ei overveldande krise.

Ropet er altså voldsomt. Eit hyl som tømmer lungene. Og skal det fungere terapeutisk, må det helst tømme sjela også.

Av svært gode grunnar står Edvard Munch for oss som ein genial målar – og kanskje ikkje fullt så genial poet.

Men han skreiv faktisk også, og eg skal sitere eit vers som Kari Bremnes har gjort kjent gjennom sin stemme:

Jeg gik bortover veien med to venner
Solen gik ned
Jeg følte som et pust af vemod
Himmelen ble pludselig blodig rød
Jeg stanset lænede mig til gjærdet mat til døden
Så ut over de flammende skyerne som
Blod og sværd
Over den blåsvarte fjord og by
Mine venner gik videre jeg sto der
Skjælvende af angst
Og jeg følte som et stort uendeligt skrik
Gennem naturen

Og Torkel Baden skriv: Kyrie eleison synges i gudstjenester. Det gamle bønneropet er menneskehetens primalskrik. Det uttrykker menneskets grunnleggende behov for å finne sin plass i forhold til høyere makter. Kyrie er lengsel etter nåde og en trygg tilværelse.

”Herre, miskunne deg” betyr det, og dette bønneropet har innledet gudstjenesten gjennom hele kristenhetens historie.

”Kyrie eleison” er gresk. Kyrie betyr Herre, og eleison betyr miskunne eller forbarme.

Det er det eneste i dagens gudstjeneste, som minner om at gudstjenestespråket var gresk i begynnelsen før latinen overtok og deretter morsmålet.

Helt fra begynnelsen av Salmenes bok i Det Gamle Testamente heter det: ”Vær meg nådig og hør min bønn”. Mange ropte det til Jesus, både en flokk spedalske, en kananeisk kvinne og en blind i Jeriko: ”miskunn deg over oss!” Slik blir Kyrie ett av de mange bibelsitatene i gudstjenesten.

Men det to tusen år gamle Kyrie har fortsatt kraften i seg til å formidle menneskers lengsel etter nåde og en trygg tilværelse.»
Så langt Torkel Baden.

Så er det slik at bøna om miskunn går beint over i lovsongen slik den fyrste gongen vart sungen på Betlehemsmarkene den fyrste julenatta.

Kanskje blir overgangen vel brå for oss – om det ikkje var for dette at bøna om miskunn blir høyrt og teken på alvor frå høgaste hald. Alt ligg der, i Guds miskunnsame hender. Også smerten vår. Også ropet vårt. Også framtida vår og himmelhåpet han gav oss.

Joh. 6,37-40. Minnegudsteneste

37 Alle dei som Far gjev meg, kjem til meg, og den som kjem til meg, skal eg så visst ikkje visa bort. 38 For eg er ikkje komen ned frå himmelen for å gjera det eg sjølv vil, men det han vil, han som sende meg. 39 Og det han vil, han som sende meg, er at eg ikkje skal mista nokon av alle dei han har gjeve meg, men reisa dei opp på den siste dagen. 40 For det vil Far min, at kvar den som ser Sonen og trur på han, skal ha evig liv, og eg skal reisa han opp på den siste dagen.»

Det å miste har alltid noko trist med seg. Nei, eg snakkar ikkje om trivialitetar som å miste bussen eller miste ei brødskive i golvet. Men å miste nokon. Miste eit familiemedlem. Miste ein kjærast. Miste ein ven. Og det verste av alle mareritt me kan tenkja oss: Miste eit barn.

Miste. Tape. Eller som dei seier på engelsk: Lose.

Korleis musikksmaken min var då eg gjekk på ungdomsskulen, seier sitt om at eg er utgamal. Den gongen hadde eg stor sans for ei hås, engelsk pop-dame ved namn Bonnie Tyler.

Ein av låtane hennar handla om å vera mista – eller som dei som omset tekstane hennar skriv: Fortapt.

I was lost in France – og så noko om fuglar som syng i morgonregnet og ein følelse ho ikkje kan forklare, før ho fortel det som det er: I was lost in France in love.

Lost in love.

Fortapt i kjærleik.

I alle gravferder, siterer eg Jesus på dette som blir kalla den vesle Bibelen: For så høgt har Gud elska verda at han gav sonen sin den einborne for at kvar den som trur på han ikkje skal gå fortapt men ha evig liv.

Me har ingen å miste, seier me. Og beskyttar og bekymrar oss deretter. Gjerne med praktiske aksjonar for gangveg og refleks.

Jesus har heller ingen å miste. Han vil oss noko, han vil at livet og døden hans skal ha konsekvensar for oss slik at livet vårt blir prega av hans nære kjærleik og døden vår rett og slett kjem bort.

Den blir bytta med noko anna, med dette som kallast framtidshåpet, dette som det er så vanskeleg å forestille seg: Evig liv og å bli reist opp att på den siste dagen.

Kunne Gud skape verda av ikkje noko, veit han sikkert råd for å montere i hop att alt vårt av bitte små bestanddelar. Til tider tenkjer eg at det skal bli interessant å sjå.

I ytterste konsekvens var det vel Jesus sjølv som i si tid opplevde dette Bonnie Tylor syng om – å vera fortapt i kjærleik – for å berge oss frå å bli mista. Han gav avkall på alt sitt for å gje oss alt i lag med seg. Større kjærleik finst ikkje.

Fortapt i kjærleik.