Samane sin nasjonaldag i Rindal kirke

Sokneprest Lene Gåsvatn, som også har vore prest i Hammerfest, heldt denne preika:

Preiketekst: Johannes 21,9-13.

9 Da de var kommet i land, så de et bål der, og det lå fisk og brød på glørne.
10 «Kom hit med noen av de fiskene dere nettopp fikk», sa Jesus til dem.
11 Simon Peter gikk da om bord i båten og trakk garnet i land. Det var fullt av stor fisk, ett hundre og femtitre i alt. Men enda det var så mange, revnet ikke garnet.
12 Jesus sa til dem: «Kom og få mat!» Ingen av disiplene våget å spørre ham: «Hvem er du?» De visste at det var Herren.
13 Så gikk Jesus fram, tok brødet og ga dem, det samme gjorde han med fisken.

Eg budde i Hammerfest på 90-talet. I det som vart min næraste omgangskrets, var det brukeleg å seia «fjellfinn» om samane. I deira språk var det naturleg og nøytralt nok. Å bruke ordet same om urfolket i Finnmark … eg trur det vart for stivt, for uvant, mesta som eit framandord å rekne. Slik dei brukte ordet fjellfinn, var det greit nok.

Korkje nedsetjande eller glorifiserande – korkje betre eller verre enn om me kallar ein person frå Lomunddal for lomunddaling eller ein person frå Bokta for bokting.

Sakte gleid ordet inn i mitt vokabular som naturleg, inntil eg brukte det i ein feil samanheng i lag med feil folk. Og det vart så veldig feil.

Nei, det utløyste korkje sinne eller raseri, men – eg hugsar ei sårheit. Det var ikkje bra, og eg hadde brukt det ordet for siste gong.

For den samen som var tilstades, var det krenkande at han og folket hans vart kalla for fjellfinnar. Det gjorde vondt, det var som å bli trødd under føtene att – endå ein gong. Og eg hugsar godt følelsen – den du har når du mest av alt ynskjer deg ei luke i golvet.

Det å vera urfolk har aldri vore enkelt, - korkje her til lands eller i Amerika eller på Grønland eller kvar det skal vera. Eller: Kanskje er det enklare for oss å sympatisere med indianarane enn med samane – det er liksom enklare med problema me har eit havs distanse til.

Historia me har med fornorsking er lite å vera stolt av. Det viser i alle fall med tydelegheit kva det går ut på, dette å vera barn av si tid. Til eikvar tid står me der, som born av vår tid. Og me har vel eitkvart å svara for når dommen skal fellast over vår generasjon - . Blir ikkje jorda me lever på brukt og misbrukt mot betre vitande, av oss i vår samtid? Blir evangeliet me fekk forvalta rett av oss i vår samtid? Lærer me borna våre dei beste verdiane gjennom sjølve å leva etter dei i den samtida som vart vår?

Som ein liten kuriøsitet må eg få nemne at ikkje berre samane, men alle som driv med husdyrhald er med i forbøna me er oppfordra til å bruke i dag. Og eg skal med glede lede oss i forbøn for alle som opplever uro for framtida på grunn av store tap til rovdyra - . Det er ikkje berre enkelt å drive med husdyrhald, korkje for samar eller bøndar. Endeleg har dei som arbeider for kyrkja.no også skjønt det.

Evangeliet handlar om høvet til å vende om, vende seg bort ifrå det som vart feil og starte på nytt – bokstaveleg talt med nye ark og fargestifter til.

Me har høyrt lese om kor gjennomgripande det er. Om ein Moses som står der midt i ørkenen, berføtt ved eit bål av ei tornebusk som ikkje brenn opp.

Om tunger av eld som set seg på folk så dei byrjar å tala på andre språk etter kva Ånden gjev dei å forkynne, slik at alle tilreisande i Jerusalem høyrer og forstår kva som blir sagt på sine eigne tungemål.

Og me har høyrt om ein fisketur som ikkje vart så mislukka likevel. Så mykje fisk vart det at nota var bristferdig utan å revne med sine 153 fisk – like mange som dei visste om typar fisk på den tida.

Det KAN vera talet 153 peiker på kor mange etnisitetar som kunne finnast òg.

Og Jesus står der som ei anna husmor og byr på mat ved bålet: Brød og fisk. Det er vel berre forkle og grønsaker som manglar.

Bålet er med i alle tre tekstane: I tornebusken, i tungene og på Jesu kokeplass der på stranda.

Og på kvar sin måte fortel desse tekstane oss noko om språk, - om kjærleiksspråk – det som no blir kalla for hjartespråk. Språket som når oss som eit godt famntak beint ifrå himmelen.

Orda me treng å høyre, orda me har godt av å høyre, orda som lekjer det som var øydelagt. Og språket me sjølve treng å bruke for å fortelja oss sjølve og kvarandre kven me er, kva identitet me har, kvar me kjem ifrå og høyrer til.

Dette språket hadde si tydelege ramme på ei gudsteneste i Uppsala i november. Erkebiskopen sat der i domkyrkja i lag med fem samar som bar fram sine historiar frå folket sitt. Det handla om overgrep og vanære mot folk, kultur og natur. Det vart sagt og formidla, før erkebiskopen reiser seg og ber om orsaking for det heile.

Ei vaksen handling som det står respekt av, ei respektfull handling som kan leggja grobotn for at gamle sår bli lekte.

Eg starta med ei historie om ord, om ordet fjellfinn. Det var ikkje vondt meint, men vart vondt – både for han som vart såra og for meg som såra.

Det å oppfordre til å vega ord på gullvekt har alltid noko for seg. Dei færraste av oss sårar med slag og spark, men me må gjerne passe tunga vår også og vakte henne vèl.

Og så er det noko med desse orda som kan løyse og forløyse:

Erkjenne synd og få tilgjeving for synd. Eg trur dei høyrer uløyseleg i hop. Synda må erkjennast. Me må kunne stå for misgjerningane våre og ugjerningane våre og krenkingane våre. Om me ikkje har vore aktivt med på å fornorske samar i forrakt for det genuint samiske, så har me alle, i det som er vår tid, eit ansvar overfor generasjonane som kjem etter oss. Me må stå for det!

Og me må gjerne be om tilgjeving til den Gud som gav oss forvaltaransvaret i den delen av tida som er vår – forvaltaransvaret for naturen, for verdiane, - faktisk for heile evangeliet – i vår samtid.

Eg brukte aldri ordet fjellfinn meire. Og kjem aldri meir til å gjera det. Etter 90-talet er det andre ting eg treng å leggja av for aldri å ta opp att – og eg er neppe åleine.

Blir me betre menneske av å erkjenne synd og skuld og ta ansvaret for det me gjer av dårlege ting og det me ikkje gjer som kjem inn under forsømmesar?

Ja, eg trur det. Veit me sjølve at me er avhengige av å leva i tilgjeving og nåde, kan me gjerne også unne einkvan annan noko av det same.

Rausheit skadar aldri nokon – aller minst den som sjølv er raus.

Ære være Faderen og Sonen og Den Heilage Ande som var, er og vera skal èin sann Gud frå æve og til æve.

Lesetekstene på Samane sin nasjonaldag

2.Mos. 3, 1-8
1 Moses gjette småfeet til svigerfaren Jetro, presten i Midjan. En gang han drev feet over til den andre siden av ørkenen, kom han til Guds fjell, Horeb.
2 Da viste Herrens engel seg for ham i en flammende ild som slo opp fra en tornebusk. Han så, og se! – busken sto i flammer, men den ble ikke fortært av ilden.
3 Og Moses sa: «Jeg vil gå bort og se dette mektige synet. Hvorfor brenner ikke tornebusken opp?»
4 Men da Herren så at han kom bort for å se, ropte Gud til ham fra tornebusken: «Moses, Moses!» Han svarte: «Her er jeg.»
5 Og Gud sa: «Kom ikke nærmere! Ta skoene av føttene! For stedet du står på, er hellig grunn.»
6 Så sa han: «Jeg er din fars Gud, Abrahams Gud, Isaks Gud og Jakobs Gud.» Da skjulte Moses ansiktet, for han var redd for å se Gud.
7 Herren sa: «Jeg har sett mitt folks nød i Egypt og har hørt skrikene deres under slavedriverne. Jeg kjenner deres smerte.
8 Jeg har steget ned for å fri dem ut av hendene på egypterne og føre dem opp fra dette landet og inn i et godt og vidstrakt land, inn i et land som flyter av melk og honning, stedet hvor kanaaneerne og hetittene, amorittene og perisittene, hevittene og jebusittene bor.

Apg. 2,1-12
1 Da pinsedagen kom, var alle samlet på ett sted.
2 Plutselig lød det fra himmelen som når en kraftig vind blåser, og lyden fylte hele huset hvor de satt.
3 Tunger som av ild viste seg for dem, delte seg og satte seg på hver enkelt av dem.
4 Da ble de alle fylt av Den hellige ånd, og de begynte å tale på andre språk etter som Ånden ga dem å forkynne.
5 I Jerusalem bodde det fromme jøder fra alle folkeslag under himmelen.
6 En stor folkemengde stimlet sammen da de hørte denne lyden, og det ble stor forvirring, for hver enkelt hørte sitt eget morsmål bli talt.
7 Forskrekket og forundret spurte de: «Er de ikke galileere, alle disse som taler?
8 Hvordan kan da hver enkelt av oss høre sitt eget morsmål?
9 Vi er partere og medere og elamitter, folk som bor i Mesopotamia, Judea og Kappadokia, i Pontos og Asia,
10 Frygia og Pamfylia, i Egypt og i Libya-området mot Kyréne, og innflyttere fra Roma,
11 jøder og proselytter, kretere og arabere – og vi hører dem tale om Guds storverk på våre egne tungemål!»
12 De visste ikke hva de skulle tro, og forvirret spurte de hverandre: «Hva er dette for noe?»

(Helsinga på toppen er "Gratulerer med dagen" på sørsamisk og nordsamisk.)