– Eg har slutta å irritere meg over småting

Vi fann kvarandre i kommentarfeltet på Facebook, Steinar Ranes, Jostein Dønnem, eg. Vi tre og nokre fleire diskuterte kva plass Hans Hyldbakk hadde fått inspirasjon frå da han skreiv diktet «I Flåttalia». Jostein fortalde om den vesle husmannsplassen på heimgarden sin som heiter Bruahaugen. Han tykte skildringane i «Flåttalia» passa godt til livet der.

Maret Bruahaugen

På Bruahaugen budde tante, eller mosest, til Hans Hyldbakk, Maret Bruahaugen. Hans hadde stor vørdnad for henne, ho sat att åleine på plassen etter at fem av dei seks borna hennar hadde reist til Amerika. Oline, den einaste dottera hennar som budde heime, døde før mor si, berre 34 år gamal.

Ho var vant med å greie seg sjølv, ho Maret. Same året som yngstedottera vart født døydde mannen hennar av lungebetennelse. Ho livnærte seg av fire tekser, ein bekre og nokre høner. Ein kan vel tenkje seg at ho arbeidde på gardane rundt omkring, og at heime måtte dei store ta seg av dei små.

«Stor velstainn»

I boka «Ei haustferd på Nordmøre 1934» skriv Hans om tante si.

«Ho forstår seg godt på verda, ho Maret. Det er verda ho har slegest med all sin dag, og den blir ho ikkje ferdig med så lenge ho lever».

Maret voks opp på Øyagjerdet på Øyan i Surnadal. Ho skildrar ein hard barndom, ho måtte tidleg ut i teneste og det var ikkje snakk om å komme heim og klage. På Øyagjerdet var det lite med mat. Dei hadde berre eitt grautfat, og opp til tolv munnar å mette. Maret tykte livet ho levde på Bruahaugen var godt og sa, «Ha folk haft det så romsle å godt før i ti'n så dem he det no fær tia, da ha dæm tøkt dem ha vårre ti stor velstainn, da».

Dette sa ho i 1934. Ho skulle berre visst.

Ei kjensle av respekt

I telefonsamtalen med Jostein blir vi hjarteleg velkomne til å sjå på tuftene etter Bruahaugen.

- Eg kan diverre ikkje bli med sjølv, men Anne Sofie kan bli med dykk, seier Jostein. Eg har slangar både her og der, eg har kreft, skjønner du. Men vi kan snakke om ho Maret etterpå, når de har komme ned att, seier han.

Vi går trisaman oppover ein fin traktorveg på Honnstad i nydeleg haustver, sola skin og haustfargane har så vidt begynt å vise seg. Bak utgarden går det fine, store bekrar.

- Ja, det er bekrer, sant? Det kan ein sjå på dei store hovuda, påpeikar eg.

- Det kan ein likså godt sjå på ballane, seier Steinar.

Latteren sit laust og vi snakkar om alt og ingenting. Så kjem vi oss eit stykke opp i lia, og ei ro kjem over oss. Vi høyrer ikkje biltrafikken lenger. Fossen brusar, ospa raslar med blada. Der ligg ho, stua.

Eller, noko stue ser vi ikkje, men klåppa er der, og kjellaren. Vi får ei kjensle av respekt og nærleik til levd liv da vi står der. Tankane går til dei slitne hendene, tårane, gleda, latteren, og til skamma og fortvilinga da yngstejenta fortalte at ho var gravid utanfor ekteskapet.

Til tross for tunge stunder hadde Maret bein i nasen, og ho var ei som valte å sjå på det positive i tilværa. Hans fortel at ho ikkje var ei som vog orda sine på gullvekt, ho sa det slik det var. Kanskje ho ikkje brydde seg så mykje om status og folksnakk, men gjor og sa det ho kjente var riktig for seg og sine. «Ho forstår seg på verda, ho Maret».

Pilfinkar i ventilane

Jostein ventar på oss i hagen da vi kjem ned att frå Bruahaugen. Kaffe og kringle står på hagebordet. Det blir naturleg å spørje korleis det går med han.

- Veit du, eg har slutta å irritere meg, kjem det kjapt frå Jostein. Når det er debatt på TV'n slår eg berre av, eg orkar ikkje å irritere meg over småting. Eg vil ikkje bruke tid på det. Dit har eg kome i livet no.

Jostein fortel om kva han derimot gler seg over fortida. Om vinterfuglane som aldri drog til skogs fordi dei hadde det så bra heime hos Jostein og Anne Sofie. Om korleis fuglane kjem med fugleungane sine, og introduserer fuglematarane på verandaen til dei småe dundottane.

«Her er det ei vegkro som er open 24/7», seier dei til fugleungane sine, ler Jostein.

Han fortel om pilfinkane som bur i ventilane i huset, om korleis Jostein og Anne Sofie smiler når fuglestega på blekk vekkjer dei om morgonane. Men dei passar på at dei ikkje kjem heilt inn, kattene må ikkje ta dei.

- Eg veit kva som er viktig no, familien, kvardagen, ein samtale rundt eit kaffelag, dei små augneblinkane, seier Jostein.

- Det er rart ein må borti noko dramatisk for å forstå kva som er viktig her i livet, seier han. Vi veit aldri når timen vår kjem. Ein får seg ein vekkar når ein blir sjuk, men kven som helst kan få ein takstein i hovudet i morgon, ein veit aldri. Livet er til låns, seier Jostein.

Ein betre livsfilosofi

Vi sit rundt hagebordet og eg blir usikker på kva veg intervjuet ber, skal vi snakke om Maret, eller om korleis sjukdommen har forandra livet til Jostein? Eg vil skrive om begge.

- Eg tykkjer historiene til Maret og Jostein passar saman, seier Steinar. Det handlar om sjå det gode når ein har det vanskeleg. Hans Hyldbakk var god til å heidre dei som sleit, fortel Steinar. Eg trur Hans meinte dei hadde ein betre livsfilosofi. Ein anna måte å sjå verda på, dei fekk til å gleda seg over det vesle dei hadde.

Hans var dyktig til å skildre lykka i kvardagen, han skriv dette etter eit overnattingsbesøk hos Maret.

«Jau, det er festleg her på jorda óg somme tider. Gamle Maret hadde mangt å sjå om før ho bossa seg for godt. Rett som det var høyrde eg det riksa i golvfjølene når dei nakne fotablada labba over golvet. Og mea ho gjekk der og ståka seg til nattan, tala ho gjennom kammersveggen om dei som var i Amerika, - om kva dei skreiv og kva som gjorde at dei slett ikkje skreiv. Lenge etter at ho var komma oppi senga, tala ho åt meg. Og eg tala attende. Vi korresponderte gjennom kammersveggen til den vesle ljøsstumpen brann-ned og slokna. Så vart det stilt i lossmentet. Det var berre vinden som gnatt utfor veggen ein og annan gongen – og andedraga åt ho som sov på hi sida av kammersdøra. Månen glytta inn gjennom glaset og la ein sølvglims av gul haustnatt over norsk-amerikanarane og borna deira på bordet innmed glaset.

I einsleg mus tok til å gnaga ein stad langt, langt inne på stueloftet. Eg låg og lydde på henne til låtene og riklinga seig saman til ein sæl sus. Og natta og skinnfellen svævde meg inn i eventyret».

Ei sak har alltid to sider

Det siste året har vore tøft for Jostein, han har lært mykje og fått eit nytt syn på livet, men han har óg sine stundar i kjellaren.

-Eg har hatt både opp- og nedturar, fortel han. Eg trur nok det same gjeld for Maret Bruahaugen.

Steinar fortset.

- Ho var nok veldig glad da ho fekk besøk av søstersonen sin, og viste seg nok frå si beste side. Eg trur nok ikkje alle dagane hennar var like rosenraude. Kan ein vera lykkeleg med lite? Kanskje ikkje kvar dag. Nokre dagar var nok dryge. Saknet etter borna, einsemda, slitet.

Galgenhumor og sjølironi

- Om ein blir sjuk må ein forvente seg både dårlege og gode tankar, seier Jostein. Men ein må passe seg for dei destruktive tankane. Du må komme deg derifrå.

- Eg trur det er lurt med galgenhumor og sjølvironi, seier Steinar.

Jostein er einig.

- By på deg sjølv, og ikkje harseler med andre. Folk er ikkje interessert i det perfekte. Vis fram kven du er! Ha tru på livet, og sjå gleda i det små, seier Jostein.

Alle utdraga og informasjon om Bruahaugen kjem frå boka «Ei haustferd på Nordmøre 1934» og «Heimar i Surnadal», skrive av Hans Hyldbakk