Kor gamle skal foreldra våre bli før dei innser at
det kan vera lurt å seia unskyld til borna sine? Ifølge Nina Lykke er det mange
unge eller vèl vaksne born som lengtar etter dette: Ein unskyldning for det
urimelege, utidige, urettferdige eller ukjærlege dei måtte ha opplevd i
oppveksten. Som det òg for tilårskomne foreldre kunne gjort svært godt med ein
takk andre vegen: Takk for oppvekst og barndom, omsorg og den typen kjærleik
som gjer at eg veit eg alltid kan koma heim.
I lignelsen som er preiketekst for Bots- og
bededag i år, handlar det blant anna om ein kar som kjem til seg sjølv og kjem
heim:
Det står skrive i evangeliet etter Lukas 15,11–32
Jesus sa: «Ein mann hadde to søner. Den yngste sa
til far sin: ‘Far, lat meg få den delen av formuen som fell på meg.’ Så skifte
han eigedomen sin mellom dei.
Ikkje mange dagane etter selde den yngste sonen
alt det han eigde, og drog til eit land langt borte. Der levde han eit vilt liv
og sløste bort formuen sin. Då han hadde sett alt over styr, vart det uår og
svolt i landet, og han tok til å lida naud. Han gjekk då til ein av mennene der
i landet og bad om arbeid, og mannen sende han ut på markene sine for å gjeta
grisene.
Han ønskte berre å få metta seg med dei
belgfruktene som grisene åt, men ingen gav han noko. Då gjekk han i seg sjølv
og sa: ‘Kor mange leigekarar heime hos far min har ikkje fullt opp av mat, og
her går eg og svelt i hel! Eg vil bryta opp og gå heim til far min og seia:
Far, eg har synda mot Himmelen og mot deg. Eg er ikkje verd å kallast son
din lenger. Men lat meg få vera som ein av leigekarane dine.’ Så braut
han opp og gjekk heim til far sin.
Medan han endå var langt borte, fekk faren sjå
han, og han fekk inderleg medkjensle med han. Han sprang imot han, kasta seg om
halsen på han og kyste han.
Då sa sonen: ‘Far, eg har synda mot Himmelen og
mot deg. Eg er ikkje verd å kallast son din lenger.’
Men faren sa til slavane: ‘Skund dykk! Finn fram
dei beste kleda og ha dei på han, og lat han få ring på fingeren og skor på
føtene. Hent så gjøkalven og slakt han, og lat oss halda måltid og feira.
For denne sonen min var død og har vorte levande,
han var bortkomen og er attfunnen.’ Og så tok festen og gleda til.
Den eldste sonen var ute på
marka. Då han
gjekk heimover og nærma seg garden, høyrde han spel og dans. Han ropa på ein av
slavegutane og spurde kva som stod på. ‘Bror din er komen’, svara han, ‘og far
din har slakta gjøkalven fordi han fekk han velberga heim att.’
Då vart han sint og ville ikkje gå inn. Far hans
kom ut og prøvde å overtala han. Men han svara attende: ‘No har eg slava
for deg i alle år og aldri sett meg opp mot dine bod. Men meg har du ikkje
gjeve så mykje som eit kje, så eg kunne halda fest saman med venene mine. Men når han kjem heim, denne son din som har sløst bort pengane dine i
lag med horer, då slaktar du gjøkalven for han!’
Då sa far hans: ‘Du er alltid hos meg, barnet
mitt, og alt mitt er ditt. Men no må vi halda fest og vera glade. For
denne bror din var død og har vorte levande, han var bortkomen og er
attfunnen.»
Slik lyder det heilage evangeliet.
Tenke seg
til å heite Fru Lykke. Så herleg etternamn. Der i huset må alt vera fint og
bra.
Fru Lykke
heiter Nina til førenamn, er forfattar og var å høyre i programmet Åpen bok i
P2 kl.11.03 sist fredag. Og heldigvis rakk eg å høyre det programmet før eg
byrja på preika.
Fordi den
dama, Nina Lykke, hadde så mykje å fara med. Siste boka hennar heiter «Hvor er
de voksne?», og den var ho invitert til å snakke om.
Blant alt
det kloke og fine ho sa, fortalte ho at stort sett lengtar foreldre etter å
høyre ein ting, mens borna deira lengtar etter å høyre noko anna.
Unge,
eller gamle! foreldre lengtar etter å høyre takk frå borna sine: Takk for
heimen de gav meg, takk for oppveksten, takk for alt de gjorde for at
barndommen min skulle bli fin.
For slik
er jo tross alt dei fleste foreldre: Me vil så gjerne legge til rette for at
borna våre skal få ein god start. Og det kunne gjera så godt å bli takka – om
ikkje for alt, så i alle fall for de me fekk til.
Og borna,
unge eller gamle, me skulle så gjerne høyrt eit unskyld frå foreldra våre.
Det er som
om foreldre ikkje ser kor dårlege foreldre dei kan vera av og til, når dei er
urettferdige og sure, når dei ikkje forstår oss eller opptrer urimeleg.
Kva
hjelper det vel med alle tinga me fekk, når dei også kunne opptre med både
spydigheiter og total mangel på forståelse for kor vanskeleg det er å vera barn
av og til? For ikkje å snakke om ungdom!
Dessverre
er det slik at mange foreldre ikkje vinn seg til å seia unskyld før dei gløymer
det meste, eventuelt flytter for godt. Og mange vaksne born rekk heller ikkje å
seia takk før einaste måten blir å kommunisere det i ei dødsannonse. Litt for
seint.
Me høyrde
om ein far i denne lignelsen. Ein far som sikkert gjorde så godt han kunne. Men
som likevel ikkje hadde gjort nok – korkje for sonen som vart heime eller for
han som reiste.
Sonen som
blir att heime er sur for at han har vore tatt for gitt. Han har vore snill og
pliktoppfyllande, slik det eldste barnet i ein søskenflokk oftast er. Dei seier
jo at den eldste, det er den som er mest ansvarsfull – akkurat slik den den
eldste sonen Jesus fortel om.
Den yngste
derimot, det er den i flokken som har det mest artig. Og denne teorien slår til
her også: Det er ganske lettliva, og skal me tru den eldste broren, så har det
handla om både utskeielsar og dametrafikk for yngstemann –
- inntil
arven tok slutt, det vart hungersnød og arbeid langt heimanifrå der han delte
liv og mat med grisene.
Ingen av
desse to sønene er særleg takknemlege overfor faren.
Den eldste
har lite å takke for, der han går heime og er pliktoppfyllande, utan å be om
noko til seg sjølv.
Og den
yngste, han har visst berre seg sjølv å takke. Dertil har han vore ytterst
frekk og bedt om arv hjå ein far som fortsatt lever i beste velgåande. Ytterst
frekk, eller endå til stygg.
I førre
veke har den fremste i kyrkja stått på London bar i Oslo og sagt unskyld på
vegne av biskopar og heile trussamfunnet for uretten homofile har lidd under i
kyrkja vår. Ein slik unskyldning kunne me som studerte teologi på 80-talet,
eller fann eit nytt synspunkt på denne saka i løpet av 90-talet aldri drøymt om
at skulle koma.
Enn det:
Olav Fyske Tveit står der, på vegne av alle, og seier unskyld for urett overfor
homofile som i Guds, alternativt sjølvhevdingas navn, har vore skubba utanfor
kyrkje og fellesskap, frelse og nattverdbord.
Og me kan
altids spørja oss: Skulle den gamle faren her i denne lignelsen gjort det same?
Skulle han gjeve ein uforbeholden unskyldning til sonen som bad om arv før han
var død og som rota bort både livet sitt og pengane?
Skulle den
gamle faren gjeve ein uforbeholden unskyldning til storebror som er heime, han
som aldri får noko til seg sjølv men berre bèr ansvaret som det sømmer seg for
eldstemann?
Eg veit
ikkje. Men eitt veit eg: Livet blir aldri det same for nokon av desse to
sønene. Ikkje for den heimeverande som får høyre «Barnet mitt. Du er alltid hjå
meg og alt mitt er ditt.»
Og heller
ikkje for den yngste, han som stadig blir speida etter av pappa sjølv om han
har reist langt bort.
Og når han
fyrst kjem til seg sjølv så han vender heim, blir han møtt med ei inderleg
medkjensle, ein far som kjem springande imot han, kastar seg om halsen på han
og kyssar sonen sin.
Slik er
det for oss å vera hjå Gud. Slik blir det for oss å koma til Gud. Der står me
likt, uansett om me er eldst eller yngst, om me har vore der heile tida eller
nett har kome til oss sjølve så me kom oss heim.
Og uansett
kvar me er, er me vortne påmint at det går an å takke gamle foreldre før det er
for seint – både for arbeidet dei hadde med oss og for omsorga og kjærleiken
som alltid var der.
Og me gamle
foreldre, me må gjerne koma såpass til oss sjølve at me ser at det er noko det
kan vera godt å be om tilgjeving for – om ikkje for vår eigen del, så for desse
våre kjæraste som opplevde oss urimelege. Lukka blir neppe mindre om me gjer
det.
Ære være
Faderen og Sonen og Den Heilage Ande som var, er og vera skal èin sann Gud frå
æve og til æve. Amen.
